آموزش بە زبان مادری. ابراهیم قاسمی زاد

بحث آموزش به‌ زبان مادری کم و بیش در همه‌ کشورهای چند ملیتی جهان مطرح است، اما آنچه‌ مهم و جای تامل است چگونگی برخورد، مطرح نمودن و چاره‌ یابی این مسئله‌ از سوی حاكمان می باشد.

ایران یکی از این کشورهای چند ملیتی، دارای غنای زبانی و فرهنگی است. اما متاسفانه ‌از گذشته‌ های دور تا کنون زمامداران كشورهمیشه‌ به‌ این پتانسیل عظیم غنای فرهنگی و زبانی‌ با دید تهدید نگریسته‌‌ و آن را دلیلی بر خواست تجزیه‌ طلبی قلمداد كرده‌اند. نزدیک به‌ یک قرن پیش، كوتاه‌ زمانی پس از آغاز دوران مشروطیت، رضاخان زبان فارسی را به‌ زبان رسمی و ملی ایران تبدیل كرد. با این اقدام، سایر زبان های موجود در این سرزمین به‌ حاشیه‌ رانده‌ و سرکوب شدند. رضا خان تا جایی که‌ امکان داشت سعی در آسیمیله‌ كردن و از بین بردن زبان و دیگر نمادهای ملی ملل ایران نمود. با این سیاست همسان سازی، كه‌ پس از تغییر رژیم كماكان ادامه‌ پیدا كرد، طبق گزارش اخیر یونسکو و برابر با اطلس زبانهای در خطر، بیش از بیست زبان و گویش رایج در ایران آسیب پذیر یا درمعرض خطر مرگ قرار گرفتند.

با سر کار آمدن رژیم جمهوری اسلامی در ایران قانون اساسی اندکی تغییر یافت و مسئله‌ آموزش زبان مادری در قانون اساسی این کشور گنجانده‌ شد، ولی در اجرای آن تا کنون که‌ 36 سال از عمر این رژیم می گذرد گامی جدی برداشته‌ نشده‌ است . اصل پانزدهم قانون اساسی ایران تحصیل به‌ زبان مادری در کنار زبان فارسی در مدارس را آزاد می داند. همچنین در بند 9 اصل های 3، 19 و 20 قانون اساسی به‌ برابری همه‌ شهروندان ایرانی در برابر قانون، نبود تبعض بین آنها و برخورداری از امتیازات و امکانات برابر تاکید می شود، از اینرو حق آموزش به‌ زبان مادری شامل حقوق شهروندی تضمین شده‌ در قانون اساسی میشود. اگر به‌ شرح مذاکرات قانون اساسی مراجعه‌ نماییم در آن آمده‌ که‌ دولت موظف است هم معلم و هم کتاب برای آموزش زبان های غیر فارسی کشور تهیه‌ و فراهم کند.

علیرغم اشاره‌ قانونی به‌ حق آموزش به‌ زبان مادری، نگاه سیاسی به‌ مقولات‌ حقوقی، علمی و زبان شناسی، كه‌ با پیدایش پدیده‌ دولت_ ملت ملی در این سرزمین در مسیری معین هدایت شد، ذهنیتی بوجود آورده‌ است كه‌ اجازه‌ نمیدهد ملیتهای ایران از همان محدود حقوقی كه‌ در قانون اساسی گنجانده‌ شده‌ است بهره‌مند شوند. سیاست رژیم جمهوری اسلامی نیز دنباله‌ رو سیاست حکومت های قبلی و حتی شکننده‌ تر و سرکوب کننده‌ تر از سیاست آنان‌ است. زیرا در عمل بر خلاف قانون اساسی، این حکومت هیچ حقی برای سایر ملیت ها، اقوام، مذاهب به‌ جز ملت فارس و مذهب شیعه‌ روا نمی بیند و اجازه‌ شکوفایی، پیشرفت و استفاده‌ از توانایی های طبعیی به‌ این زبان ها و باورها داده‌ نمی شود. تنها در موارد محدودی اجازه‌ پخش رادیو، تلویزیون، مجله، و نشریات‌ محلی اهدا‌ شده‌ است، آنهم برای تعقیب اهداف تعیین شده.‌!

با گذشت دو سال از عمر دولت روحانی، کاروان به‌ اصطلاح تدبیر و امید به‌ بهانه‌ عمل به‌ وعده‌ های داده‌ شده‌ در زمان انتخابات به‌ کردستان سفر کرد. در این سفر که‌ بیشتر با طرحهای ملیتاریزه‌ کردن مرزهای کردستان همراه و همزمان بود، رئیس جمهور از استارت تدریس زبان و ادبیات کردی در دانشگاههای این استان و شروع به‌ کارفعالیت بخش کردی خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) خبر داد. اما آنچه‌ خبرسازتر شد تدریس زبان کردی دوره‌ اول متوسطه‌ در مدارس سقز بود که‌ به‌ شکل کتابچه‌ای 68 صفحه‌ای ظمیمه‌ کتاب فارسی شده‌ است. جالب اینكه‌ هنوز از تدریس زبان مادری در سطوح كودكستان و ابتدایی كه‌ لازمه‌ رشد استعداد كودكان است خبری نیست.

 با این وجود، فرهنگسرای زبان فارسی مخالفت شدید خود را با این کار اعلام نمود و آن را توطئه‌ خارجی جهت تضعیف زبان فارسی نام برد. این مخالفت نشان از توسعه‌ نیافتگی فضای فرهنگی در کشور می باشد و این واقعیت را آشکار میكند که‌ نه‌ تنها حاکمان رژیم با آموزش به‌ زبان مادری موافق نیستند بلکه‌ تحمل آموزش زبان مادری در کتابچه‌ ضمیمه‌ای چند صفحه‌ای در کنارکتاب فارسی را نیز ندارند.

زبان مادری اولین بخش از هویت و شخصیت اجتماعی و فرهنگی هر انسان می باشد. زبان یک ظرفیت و یک قالب است که‌ در آن تفکر و اندیشه‌ شکل می گیرد. زبان مادری از حقوق بنیادی و پایه‌ای یک انسان می باشد، برای احقاق این حق و به‌ اجرا در آوردن این طرح باید اقدامهای اساسی صورت گیرد، فضای فرهنگی توسعه‌ یابد و بودجه‌ فرهنگی اختصاص یابد، سایه‌ سیاسی و امنیتی از این طرح زدوده‌ شود و امکان رشد و شکوفایی آن فراهم شود. زبان مادری نیز مانند زبان رسمی کشور باید از همان آغاز نظام آموزشی در همه‌ حوضه‌ های درسی تدریس شود تا بتواند مانند یک زبان زنده‌ نوشتاری و آکادمیک به‌ حیات خود ادامه‌ دهد. در غیر اینصورت کسانی که‌ طبل بهینه‌ سازی شرایط آموزش زبانهای مادری را می کوبند، باید بدانند تدریس زبان مادری به‌ شکلی که‌ در شهر های کردستان آغاز شده‌ است نه‌ تنها کمکی به‌ آموزش زبان مادری نمی کند بلکه‌ زبان مادری را از شکل استاندارد خود خارج می کند. آموزش مختص به‌ یک منطقه‌ به‌ شکلی منقطع و متفاوت با سایر نقاط دیگر کردستان سبب ایجاد شکاف در زبان و ادبیات کردی می شود و ادبیات منطقه‌ ای را از منطقه‌ دیگر جدا میکند، برای مثال دانش آموزی از سقز نمی تواند با تاریخ، ادبیات، فرهنگ و شخصیت های نامدار و اوضاع جغرافیایی و اجتماعی مهاباد یا ارومیه‌ آشنا شود و بر عکس. این خود بزرگترین آسیبی است که‌ می تواند به‌ زبان و فرهنگ یک ملت زده‌ شود.